مهرهای شخصیت های مشهور که برروی صفحه های حفاظ یک نسخه خطی حک شده اند نشانه ای در جهت نشان دادن کیفیت نسخه وتایید جنس وماهیت آن است، دوم اینکه در تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی به مصحح کمک می‌کند. نسخه‌شناسان با مطالعه شکل مهر، محل مهر به آسانی قادر خواهند بود از لحاظ تاریخی نسخه را شناسایی و درجه و اعتبار و اصالت نسخه خطی را معلوم کنند. فهرست نگاری کتب خطی شامل دو اصل اساسی کتابشناسی که مشتمل بر قسمت های معنوی کتاب (عنوان ،زبان، موضوع، مولف و…)که جنبه علمی دارد و نسخه شناسی که مشتمل بر قسمت های ظاهری کتاب (کاغذ، نوع خط،کاتب، تاریخ ومحل تحریر…)که جنبه تجربی وعملی دارد است. یکی از این نیازها، افزایش سرعت بازیابی منابع در موتورهای جستجو می باشد که متناسب با این هدف، متادیتا یا ابرداده مورد نظر، باید دارای شناسه های گسترده تفصیلی و جزئی تر باشد تا سرعت و دقت بازیابی منابع اطلاعاتی را در شبکه جهانی اطاعات، هر چه بیشتر افزایش دهد. جمع آوری و ثبت اطلاعات مربوط به کتاب که شامل اطلاعات کتاب شناسی و نسخه شناسی است و امروزه به صورت شناسه یا فیلدهای اطلاعاتی و بر اساس یکی از قواعد یا شیوه های استاندارد فهرست نویسی انجام می شود.
قواعدى که نتیجه‌اش یکى شدن شیوه‌هاى انتشار و معرفى متون است، و ما آن را از شیوه‌هاى خاور شناسان آلمانى و گروه «گیوم بوده» برگزیده‌ایم و از شیوه محدّثان پیشین در ضبط روایات وآنچه که درباره این موضوع پیش از این منتشر شده، بهره گرفته‌ایم. علاوه بر مواردى که ذکر شد، از مشکلاتى که در اثناى تصحیح و انتشار چند کتن قدیمى پیش آمده بود، استفاده کردیم. اصولاً مهرها و امضاها از ملاک های ارزیابی اسناد تاریخی و نسخه‌های خطی هستند و با شناسایی مهر، اصالت ، صحت و سقم آنها مشخص می‌شود. مهرها به دو دلیل اهمیت و ارزش فراوانی دارند اول اینکه در شناسایی و تعیین اعتبار یک نسخه نقش مهمی دارند.
به گفته او، حدود یک میلیون نسخه خطی فارسی یا عربی متعلق به ایران، در هند و پاکستان و حدود ۵۰۰ هزار نسخه خطی هم به همین شکل در آسیای میانه وجود دارد. به گفته او ۲۶۰۰ نسخه خطی نادر و نفیس نیز مربوط به ایران در کتابخانه ملی فرانسه نگهداری می‌شود، و در اسپانیا این تعداد بیشتر است. محل کتابت که با ذکر جاها و اماکن و نیز روستاها و شهرها همراه با اوصاف آنجا می باشد؛ هر چند این اسامی در طول تاریخ دچار تغییرات فراوان در تلفّظ و یا رسم الخط شده اند که باید به همان صورت موجود در نسخه، ثبت شود. انتشارات تراث اسلامی در همکاری اجرایی با انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران، از پژوهشهای انجام گرفته بر نسخه های خطی حمایت و آنها را بچاپ می رساند. به سبب ارزش تاریخی نسخه های خطی و همچنین بی نظیر بودن آن ها، حفظ و نگهداری آن ها حائز اهمیت بسیار است. این کتاب ها در کتابخانه ها و در مجموعه هایی جداگانه نگهداری می شوند.
خاور شناسان براى انتشار متون عربى شیوه‌اى به کار بردند که در اروپا براى انتشار متون کلاسیکى لاتینى و یونانى از آن پیروى مى شد. این شیوه دقیق در تصحیح متون، امانت را تضمین مى کرد و متن منتشر شده را همچنانکه در اصل تدوین شده بود، به دست مى داد. در پایان لازم به ذکر است که آن چه که در این مقاله به آن اشاره شد، مختصری بود از تاریخچه نسخه های خطی و شیوه ها آشنایی با آن ها. دنیای نسخ خطی بسیار پیچیده و هیجان انگیز است و برای آشنایی بیشتر و دقیق تر با آن ها نیاز است که تحقیقات مختلفی صورت گیرد. نسخه خطی یا دست نویس در اصطلاح به کتاب های قدیمی گفته می شود که با دست نوشته شده و چاپی نیستند.
در این نوشتار، به بررسی مفهوم فهرست و فهرست نویسی در نسخه های خطی و فرآیند تکامل آن تا عصر فناوری خواهیم پرداخت و از اهمیت و ضرورت استانداردسازی متادیتا و دیجیتال سازی فهارس نُسخ خطی در فضای اینترنت، مطالبی ارائه می نماییم. استانداردهای موجود در کتابخانه های دیجیتالی، به سطحی از کیفیت خاص برای مدارک و اسناد دیجیتالی گفته می شود که در هنگام تولید و ذخیره سازی باید در نظر گرفته شوند. برخی از مراکز و نهادهای دارای صلاحیت جهانی با تعیین و تدوین این قوانین برای سازمان ها و مؤسسات در سطح بین الملل مشغول فعالیت اند. اوّلین مجموعه علمی مدوّن که به صورت رسمی قواعد فهرست نویسی کتاب های چاپی را تنظیم نمود، در سال 1841 م توسط سر آنتونی پانیزی برای کتابخانه ملی و موزه پادشاهی بریتانیا بود که به نام 91 قانون و قاعده فهرست نویسی مشهور شد و بر اساس حروف الفبای نام پدیدآور اثر تنظیم می شد و ارجاعاتی را بین اسامی و آثار ایجاد می کرد.
همین طور بررسی آماری نسخه ها نشان می دهد، از کل نسخه ها، 69 درصد خطّ مولّف، 26 درصد غیر خطّ مولّف و 5 درصد مورد تردید هستند. این در حالی است که پیش از این، تنها اصالت نیمی از نسخه های مورد ارزیابی در این پژوهش به درستی تشخیص داده شده است. بررسی دقیق “انجام یا انجامه” نسخه، و توجّه به “مشخّصه های خاصّ خطّ” مولّف، بیش از سایر موارد، درصد تشخیص خطّ مولّف را بالا می برد. همین طور محقّقان می بایست در زمینه استفاده از روش های استفاده از مراجع، تشخیص جعل و انتحال، توجه به اشتباهات متنی تجربه بیشتری کسب کنند. بیشترین نسخه های خطّ مولّف در این پژوهش متعلّق به دو قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری، و بهترین تشخیص ها مربوط به شناسایی نسخه های قرن سیزدهم است. شناسایی نسخه ها در حوزه تاریخ جهان، اشعار، و سفرنامه نسبت به دیگر موضوع ها، وضعیت بهتری دارد؛ اما در زمینه تاریخ اسلام، تاریخ عقاید، و تاریخ علم از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.
1- کاغذ ساده یا رنگی یا ابری که اینگونه کاغذها به شکل ابرهای درهم رنگ‌آمیزی می‌شدند. ز- نسخه معلق به حواشی، تصحیحات، مقابله مولف، شاگردان وی ودیگر علمای بزرگ باشد. مجلۀ اینترنتی پارسی گو با هدف ارائۀ مدون مطالب مفید و جذاب در قالب یک مجموعۀ هدفمند پا به عرصۀ وب گذاشت. به طور کلی همۀ محورهای مجلۀ اینترنتی پارسی گو، با هدف مفید و جذاب بودن مطالب در دسته بندی های مختلف سبک زندگی، موفقیت، خلاقیت، نوآوری، سرگرمی و اخبار داغ روز ایران و جهان، در قالب یک مجلۀ اینترنتی مدون با قابلیت دسترسی آسان تعریف شده است. نوع جلد که از جهت جنس و ساخت و همچنین تزئینات و نقش های روی آن، مورد بررسی و دقت نظر قرار می گیرد.
نوشتار حاضر، بخشی از این راه‌ها را متناسب با عنوان کتاب‌ها و نویسندگان معرّفی نموده و شماری از علامت‌ها را با تکیه بر کتاب ‘دلائل الاحکام’ شناسایی کرده است. استانداردهایی نیز برای یکسان سازی اطلاعات تولید شده است که تا به امروز نیز از آن استفاده می شود. بنابراین، شیوه‌اى که باید از آن پیروى شود کدام است؟ اگر منظور از تصحیح و بررسى متون، ارائه کردن متن صحیح است -همچنان که خود مؤلف تدوین کرده – شیوه گروه اول براى رسیدن به این مقصودصحیحتر به نظر مى رسد ؛ زیرا اختلاف نسخه‌ها عبارت صحیحى را که باید در متن قرار گیرد براى ما روشن مى کنند. بدین سبب پاورقیها در درجه اول باید به اختلاف نسخه‌ها منحصر شود و در درجه دوم براى معرفى مآخذى که در متن از آنها یادشده و براى ارشاد محققان سودمند است، مى توان از پاورقى استفاده کرد. تاکنون تلاش‌های گوناگونی برای نگهداری نسخه‌های خطی صورت گرفته است.
«فهرست‌نویسی» یکی از ملزومات برای ماندگاری و انتقال محتوای نسخه‌های خطی به‌شمار می‌رود. با فهرست‌نویسی هم می‌توان اطلاعات دقیق و جامعی از نسخه‌های خطی ارائه داد و هم در فرایند مجموعه‌سازی و سازماندهی کتابخانه موثر بود. این پژوهش درراستای تبیین پروژه مباحث تصحیح و تحقیق متون، به بررسی انواع شیوه‌های فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی می‌پردازد. هدف آن، آشنایی دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان این عرصه، با روش‌های فهرست‌نویسی است. فایده این تحقیق، بیان قواعدی منظم جهت روشمندسازی و یکسان‌سازی فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی است.
ثبت ديدگاه