ممکن است نام کتاب در جایی که از اهدای کتاب سخن به میان آمده است یا حتی در فهرست مندرجات آمده باشد. محققان عرب براى ثبت پاورقیها راههاى گوناگون پیموده‌اند، گروهى اختلاف نسخه‌ها را در پاورقى نقل مى کنند و تعلیقات و ملحقات را جداگانه به آخرکتاب مى افزایند. این شیوه، مخصوص بسیارى از خاور شناسان فرانسوى است.گروه دوم، اختلاف نسخه‌ها و تعلیقات را باهم در پاورقى مى آورند و آنهارا باخطى از یکدیگر جدا مى کنند. در تاریخ اسلام نیز بنا بر نیازهای موجود در عصر ترجمه و ترویج علوم، در قرن دوم هجری فهرست های فراوانی به رشته تحریر درآمد که بر اثر حوادث تعداد بسیاری از آنها از بین رفته اند و در دسترس ما نیست. به طور کلی، می توان گفت که آثار ابن ندیم، حاجی خلیفه و آقا بزرگ طهرانی، به عنوان منابع و مآخذ اصلی تاریخ کتاب شناسی اسلامی به شمار می رود. انواع فهرست کتاب شناسی اسلامی را می توان در چند بخش کلی تقسیم نمود.
اگراین کتاب براى حل مشکل کافى نباشد، بهتر است به فهرست مخطوطات عربى کتابخانه‌هایى که اطلاع از آنها براى بروکلمان ممکن نشده، یا به آنچه پس از تکمیل ضمائم کتاب بروکلمان فهرست شده، رجوع شود.۳. پس از آنکه محل نسخه‌ها را شناختیم بایستى براى شناختن نسخه‌ها به کمک فهرستها اولین تحقیق را آغاز کنیم و نسخه‌هاى مورد نیاز را برگزینیم و از آنهاعکس بگیریم تا تصویر متن صحیح را که از تصحیف و تحریف بعدیها مصون مانده است در اختیار داشته باشیم.۴. از نسخه‌هایى که در کتابخانه‌هاى فهرست نشده یافت مى شود بایستى اول عکس گرفته شود و سپس مورد بررسى واقع گردد. چون اکنون در کشورهاى عربى نهضت علمى نیرومندى آغاز شده و گروه زیادى به تصحیح و انتشار متون قدیمى پرداخته‌اند، و شیوه‌هایى که این ناشران پیروى مى کنند – همان طور که گفتیم – متفاوت است، از تنظیم قواعد علمى دقیقى که مورد قبول اهل تحقیق باشد چاره‌اى نیست. بنابراین براى آنکه شیوه‌هاى بررسى و انتشار متون یکى گردد، این قواعد را پیشنهاد مى کنیم.
در روزگاران کهن فرمانروایان معمولاً در دربار خود دیوان نگارش (دبیرخانه) برپا می‌کردند تا نگارنده‌ها در آن به نوشتن دستنوشته‌ها یا رونویسی آنها بپردازند. پدید آوردن رونویسهای نفیس‌تر از روی دست‌نویس‌های پیشین یکی از فعالیت‌های دلخواه درباریان پیشین یوده است. در سال های 1988 تا 1998 م نیز تغییرات فراوانی بر آن قواعد انجام گرفت؛ چنان که در سال 1998 م الگوی ملزومات کارکردی پیشینه های کتاب شناختی به آن افزاوده شد؛ تا اینکه در سال 2005 م الگوی ملزومات کارکردی داده های مستند از سوی ایفلا معرفی شد. در سال 2008 م نیز بر مبنای این دو الگوی معرفی شده که به صورت مفهومی بود، پیش نویس استاندارد توصیف و دسترسی منابع برای پشتیبانی از نیازهای موجود به بازار عرضه شد. پایگاه های اطلاعاتی نسخ خطی عاملی برای جذب مردم به ویژه دانشجویان به نسخ خطی است و بسیاری از مردم از این سایت ها اطلاعی ندارند، می‌توان چنین سایت هایی را از نظر کمّی و کیفی تقویت کرد وزمینه را برای آموزش مراجعه کنندگان فراهم کرد.
بیشترین نسخه های معرفی شده به عنوان نسخه خطّ مولّف، در دو حوزه سفرنامه و تاریخ جهان است. در دهه هفتاد میلادی نیز با گسترش استفاده از خدمات رایانه ای که بر اساس فهرست ها و کتاب شناسی های رایانه ای ایجاد شده بود، ویرایش دوم این قواعد با همکاری نمایندگان انجمن کتابداران آمریکا و انگلستان و کمیته فهرست نویسی کانادا و کتابخانه های کنگره آمریکا و بریتانیا در سال 1974م مطابق با استانداردهای بین المللی توصیف کتاب شناختی، بازنگری و منتشر شد. فهرست نویسان در پدید آمدن فهرست های کتاب که همراه با پیشرفت فناوری اطلاعات برای ایجاد فهرست های دیجیتال در قالبی جدید تغییر شکل داده بود نقش مهمی ایفا می کنند.
نام کاتب نسخه؛ به همان صورتی که در متن آمده است، بدون تصرف و تغییر؛ چرا که در برخی موارد کاتبان برای رعایت احترام نام پدر خویش را بر نام خود مقدم کرده اند که در صورت جا به جایی و تغییر، مشکلات فراوانی را برای فهرست نویس و مراجعه کنندگان به نسخه ایجاد خواهد کرد. ج- نسخه به لحاظ تاریخ کتابت و یا حداقل درزمان حیات مولف نوشته شده باشد. این کار براى آن است که گاهى مصحح ناچار مى شود در مقدمه به صفحات کتاب اشاره کند و این کار امکانپذیر نیست، مگر آنکه چاپ تمام متن به پایان رسیده باشد. اولى به اختصار از شیوه‌هاى تصحیح متون کلاسیکى در دو مقاله که در مجله الثقافة منتشر شده بحث کرده است و کتاب قوانین الدواوین ابن مماتى ۳ را مورد نقدقرار داده است.
چون اجازات (دست به دست شدن یا شنیدن از کسى یا خواندن حدیث بر کسى) براى تحقیق در احوال رجال حدیث و شناخت زمان آنان اهمیت دارد، باید هنگام انتشار کتب حدیث، اجازاتى که در نسخه‌هاى خطى ثبت شده درمتن چاپى آورده شود.۲. این سطرها را شماره مى گذارند و شماره‌ها را در داخل پرانتز () قرارمى دهند.۴. براى سماعات، علامت اختصارى مى گذارند و حروف این علامات،باید از حروف متن نازکتر باشد.۵. پس از نقل سماع باید نام شنونده و خواننده و نویسنده سماع و تعداد شنوندگان و مکان سماع و تاریخ سماع ذکر شود. دست نویس ها یا نسخه های خطی به سبب ارزش بالای پژوهشی و آرشیوی حائز اهمیت بسیار هستند.
«نسخه خطی چیست؟» عنوان مقاله امروز ما در وبسایت «خط و قلم» است که شما را با جزییات این مقوله بیشتر آشنا می کند. گروه چهارم در صفحات کتاب، جز متن اصلى چیزى نقل نمى کنند، یعنى اختلاف روایتها و تعلیقات را به آخر کتاب اضافه مى کنند. اما شیوه محققان ما، گروهى در شرح و تعلیق و تفسیر لغات زیاده روى مى کنند و برخى به طور کلى از این کار پرهیز دارند. از اهل تحقیق دعوت مى کنیم این موضوع را مورد نقد و پیروى قرار دهند،باشد که به خواست خدا در این زمینه به نتیجه‌اى که باعث یکى شدن شیوه انتشارو تصحیح متون است نائل شویم. تعداد سطر که بیان کننده تعداد سطرهای موجود در یک صفحه از نسخه است و در برخی موارد، تعداد سطرهای موجود در صفحات نیز با هم متفاوت است که به عنوان «سطور مختلف» ثبت می شود و گاهی مطالب در ستون های دو یا سه و چهار ستونی برای دیوان های شعر و یا متون نثر به رشته تحریر درآمده است.
ثبت ديدگاه