در اواخر عمر با مولانا آشنا شد و همراهی را یافت که در تمام عمر به دنبال آن بود. شمس تبریزی نگاه مولانا به تصوف را دگرگون کرد و راه رسیدن به عظمت الهی را به او نشان داد. نزدیکی آنها سبب دشمنی یاران مولانا با شمس شد اما مولانا یکی از آثار مهم خود را «دیوان شمس تبریزی» به نام راهنمای معنوی خود نامگذاری کرده است. زیرا نهایت عشق نهایت خواست است و خواست آگاهی است .

شمس تبریزی در جست‌وجوی تعالیم معنوی به سراسر خاورمیانه سفر کرد. او هویت خود را پنهان کرد و خود را به عنوان یک فروشنده دوره‌گرد درآورد و بر خلاف بازرگانان که در مسافرخانه‌ها می‌ماندند، وی در اقامتگاه‌های صوفیانه سکنی می‎‌گزید. شمس به مولانا توصیه کرد که تصوف را با کتاب نمی‌توان آموخت، مگر با در مسیر آن قدم برداشتن و عمل کردن و به این ترتیب مولانا در همراهی شمس متحول شد. محمد علی موحد، ضمن پرداختن به زندگی شمس تبریزی از تاثیر وی بر مولانا و تعاملات آنها نیز سخن گفته است. «اعظم نادری» نویسنده این کتاب تلاش کرده تا با تکیه‌بر منابع معتبری که در دسترس داشته و با رجوع به آثاری که از مولانا و شمس باقی‌مانده است، به رابطه شمس و مولانا بپردازد و بخش‌های ناپیدای آن را برای ما روشن کند.

در پایان چهلمین روز می‌بینی همه چیز عوض شده. شمس تبریزی در گفت‌وگوها و نشست‌وبرخاست‌هایی که با مولانا داشت، تلاش کرد تا او را از ظواهر دین عاری ساخته و ایمان را در ژرفای وجودش از نو و به شیوه‌ای دیگر به وجود آورد. او بود که به مولانا سکوت – یکی از مراحل عرفان – را آموخت و شاید همین سکوتِ آموخته از شمس باعث شد تا مولانا تخلص خموش را برای خود برگزیند. کتاب دریا اسب من شده است نوشته نقی سلیمانی در قطع رقعی در ۱۲۸ صفحه در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات قدیانی به چاپ هفتم رسید. معمولا با مطالعه آثار ادیبان و عارفان بزرگ می توان تا حد زیادی به افکار و نگرش آنان نسبت به زندگی پی برد اما اینکه این انسان های بزرگ در زندگی شخصی خود چگونه مرامی داشته اند نیازمند کنکاشی ورای آثار به جا مانده از خود آن هاست. کتاب بی من مرو اثر اعظم نادری در قطع رقعی در ۲۷۸ صفحه در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات روزنه منتشر شد.

دوری از شمس مولانا را چنان دل‌آزرده و اندوهگین می‌کرد که برای عارف غایب شعر می‌سرایید. شمس در نهایت دو سال بعد دوباره به قونیه آمد و دو سالی را آنجا سپری کرد. پس از مدتی برای همیشه از قونیه رفت و ناپدید شد. شمس شاید از قبل گفته بود که این ازدواج فقط ظاهر داره.

این دیدار نگاه مولانا را به زندگی دگرگون می‌سازد؛ تاجایی‌که فقه را رها می‌کند و اهل سماع و شور و شاعری می‌شود. این کتاب می‌تواند پیشنهاد مناسبی برای هدیه به نوجوانان علاقه‌مند به داستان‌ و زندگی‌نامه باشد. دیوان شمس تبریزی که از شاهکارهای مولانا است به نام دیوان کبیر یا کلیات شمس تبریزی یا غزلیات شمس نیز شناخته شده است.

انسان اگر فقیر شود، به زندان افتد، آماج افترا شود، حتی به اسارت رود، باز هم باید مانند خلیفه‌ای سرافراز، چشم و دل سیر و با قلبی مطمئن رفتار کند. زندگی اسباب بازی پر زرق و برقی است که به امانت به ما سپرده‌اند. بعضی‌ها اسباب بازی را آن قدر جدی می‌گیرند که به خاطرش می‌گریند و پریشان می‌شوند. بعضی‌ها هم همین که اسباب بازی را به دست می‌گیرند کمی با آن بازی می‌کنند و بعد می‌شکنندش و می‌اندازندش دور. یا زیاده بهایش می‌دهیم یا بهایش را نمی‌دانیم. عاشق حقیقی خدا وارد میخانه که بشود، آنجا برایش نمازخانه می‌شود.