بااین حال، با وجود تمامی تفاوت‌هایی که میان چاپ نخست و دوم دو قرن سکوت وجود دارد، اما نتیجه‌ای که زرین کوب در پایان هر دو میگیرد تقریباً یکی است. به عبارت دیگر، اگرچه در فاصلۀ زمانی شش ساله بین انتشار این دو چاپ، به دانش تاریخی نویسنده بسیار افزوده می‌شود و به دنبال آن مطالب جدید فراوانی به کتاب اضافه می‌کند، اما این تحولات به اندازه‌ای نیست که باعث شود در نتیجۀ نهایی تغییری ایجاد شود. فصل نهم در چاپ دوم دو قرن سکوت، در واقع یکی دیگر از نقاط ضعف و نقص های چاپ نخست این کتاب بود که زرین کوب به خوبی از عهدۀ جبران آن برمی آید.
در بخش دوم اطلاعاتی در مورد جنگ ستیزی اعراب و دسترسی به برخی از نواحی ایران توسط اعراب اطلاعات کاملی ارائه شده است. در خلاصه کتاب دو قرن سکوت آمده است که اعراب فرق بین نمک و کافور را هم نمی‌دانستند. لذا در چاپ دوم این کتاب دکتر عبدالحسین زرین کوب به انجام تصحیحاتی در راستای صحت بخشیدن هرچه بیشتر به اثرش دست زد.
دو قرن سکوت تاریخ حوادث سیاسی و اجتماعی ایران است در دو قرن آغازین اسلام. آنچه در آن دو قرنی که از سقوط دولت ساسانی تا روی کار آمدن نخستین دودمان ایرانی پس از اسلام؛ یعنی دودمان طاهریان، بر ایران گذشت. گاهی یک کتاب، با توجه به وضعیت سیاسی اجتماعی دوران، نقشی فراتر از محدوده‌ی خود را ایفا می‌کند و به مرور تبدیل به بخشی از هویت فرهنگ ملت خود می‌شود. «دو قرن سکوت» کتاب دکتر عبدالحسین زرین‌کوب چنین اثری را به خود گرفته و شاید نیاز باشد که هر ایرانی ملی‌گرایی، حتی اگر به خواندن تاریخ علاقه‌مند نباشد آن را بخواند. فصل دوم کتاب با عنوان «توفان و ریگ» با بحث در مورد دین اسلام آغاز می‌شود و با جنگ‌های اعراب با ایرانیان و چگونگی فتح نواحی مختلف ایران به دست مهاجمان ادامه می‌یابد.
بنابراین ۵ سال وقت می‌گذارد تا همه نقد و نظرها را بخواند به و منابع مطالعاتی دیگری هم رجوع کند. کتاب «دو قرن سکوت» از منابع ارزشمند فارسی برای مطالعه وضعیت فرهنگی اعراب پیش از اسلام، و وضعیت سیاسی و فرهنگی مردم ایران در دو قرن اول هجری به شمار می‌آید. بسیاری از اسلام‌گرایان و مدافعان تاثیر اسلام بر فرهنگ ایرانی همچون مرتضی مطهری این کتاب را باستان‌گرایانه، ملی‌گرایانه و آغشته به تعصب خوانده‌اند، با این وجود این اثر از منابع معتبر در نگارش تاریخ زبان و ادبیات فارسی به شمار می‌رود. فصل نهم در چاپ دوم دو قرن سکوت، در واقع یکی دیگر از نقاط ضعف و نقص‌های چاپ نخست این کتاب بود که زرین کوب به خوبی از عهدۀ جبران آن برمی آید. در واقع مقایسۀ چاپ اول کتاب با چاپ دوم آن به خوبی نشان می‌دهد که دانش تاریخی عبدالحسین زرین کوب در آن شش سال دچار چه تغییر و تحولی شده است.
رفتار خشونت‌آمیز حاکمان عرب با مردم که در زمان بنی‌امیه شدت بیشتری میگیرد، قتل عمر، قیام مختار، و سقوط بنی‌امیه از بخش‌های دیگر این فصل است. زرین‌کوب قیام ابومسلم خراسانی را آغاز رستاخیز ایران شمرده و معتقد است این نهضت از خشم و نفرت نسبت به مروانیان و عربان مایه می‌گرفت. نویسنده معتقد است در پایانِ دو قرن، عرب، دیگر فاتح ایران نبود و در دربار خلافت، نفوذ و قدرت عرب‌ها دیگر نمی‌توانست با نفوذ و قدرت ایرانیان معارضه کند.
یوستین قیصر حمیر نمایندگانی به سوی ایرانیان و حبشی‌ها فرستاد تا بازرگانان رومی را از مسیر تجارت دور کنند. با وجود این، پیمان دوستی که بسته شد، دوام نیاورد و عربان دوباره به معارضه با قافله‌های رومی پرداختند. جدای از این قیام‌ها، برخی عقاید و افکار تازه، همانند همه‌گیری آیین‌های شیعه و زیدیه و پیدایش نهضت‌های مهم فرهنگی مانند نهضت شعوبیه و نهضت‌های ملی نظیر سیاه‌جامگان و سپیدجامگان و سرخ‌جامگان در این روزگاران روی نموده‌است. او پنج سال وقت و انرژی صرف کرد و منابع متعدد را از دیده گذارند تا در اردیبهشت ۱۳۳۶ متن گسترش یافته و تجدیدنظر شده‌ی اثر را در انتشارات امیرکبیر منتشر کند. هشت سال است با هدف افزایش و سادگی مطالعه، کتابها راه اندازی شده و در این سالها منبعی بزرگ از کتابهای پی دی اف به رایگان در اختیار کاربران عزیز قرار داده ایم.
این کتاب پر ماجرا که در ابتدای چاپ برخی آن را تبلیغی به نفع ایران باستان و پر رنگ نشان دادن تاریخ قبل از اسلام می دانستند، پس از انقلاب سکوتی برای ۲ دهه را تجربه کرد و در نهایت ۲۰ سال پس از انقلاب مجوز قانونی برای چاپ کتاب صادر شد. نشر سخن که متولی این کار شده بود، چاپ نهم کتاب را با تفاوتی قابل تامل منتشر کرد. دکتر زرین کوب در پاسخ به انتقادات مطهری و هم‌فکران او کتاب «کارنامه اسلام» را در سال ۱۳۴۸ تألیف کرد.
این نکته از آن جهت اهمیت دارد که در دهه‌های اخیر اسناد و مدارک گوناگونی از مناطق مختلف ایران کشف شده است که نشان می‌دهد در آن دوره، یعنی دو قرن ابتدایی استیلای اعراب بر ایران، همچنان مردم در بسیاری از مناطق از زبان‌های بومی و قدیمی خود استفاده می‌کردند. به نظر من تقابلی در نظر گاه این دو استاد وجود ندارد، آنها از دوستان نزدیک یکدیگر بودند و تا یک هفته قبل از شهادت آیت‌الله مطهری، ایشان در منزل مرحوم زرین‌کوب بودند و با هم مجالست داشتند. این اختلاف سلیقه هیچ‌گاه آنها را در تقابل با یکدیگر قرار نداد و حسن همنشینی آنها را زیر سوال نبرد. زرین‌کوب در دانشگاه با قمر آریان آشنا شد که این آشنایی به ازدواجی دیرپا انجامید.
زرین‌کوب برای نوشتن این کتاب از منابع پرشمار فارسی و خارجی بهره گرفته است. متن دو قرن سکوت پس از چاپ دوم تغییر نکرد و چاپ‌های بعدی بر پایهٔ همین متن انجام شده است. پس از گذشت بیست سال از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کتاب دو قرن سکوت مجوز گرفت و انتشارات سخن، آن را منتشر کرد.
ثبت ديدگاه