پس از چندی نسخه نویسی توسط راهبان افزایش پیدا کرد و کتاب های غیر دینی برای اشراف و پادشاهان و کتاب های دینی برای روحانیون نوشته می شد.با ازبین رفتن انحصار کلیسا بر امر آموزش، تقاضا برای افزایش کتب غیر دینی زیاد شد و بسیاری از کاتبان غیر روحانی کارگاه هایی در نزدیکی دانشگاه ها و مراکز تجاری دایر کردند. پس از سال ها، افزایش برای کتب آموزشی بیشتر شد و راه های نو ابداعی برای تولید کتاب پید آمد که در نتیجه ازیاد تولید نسخه های خطی یکدست مطابق با متن اصلی بود. فهرست‌هاهدف از فهرست نویسى، آسان کردن بهره گیرى از مطالب کتاب منتشرشده است، به طورى که براى هر محقق دست یافتن به مطالب کتاب ممکن باشد.بدین سبب کتبى که خاور شناسان منتشر کرده‌اند، به واسطه فهرست‌هاى سودمندى که براى آنها تنظیم شده بسیار مورد استفاده واقع گردیده است.فهرستها به واسطه اختلاف موضوع کتاب متفاوتند. براى تمام مطالب سودمند هر کتاب مى توان فهرستى جداگانه تنظیم کرد که براى دیگر کتاب‌ها بندرت تنظیم مى شود، ولى باید دانست که این گونه فهرستها را ابتکار نمى نامند.بعضى از محققان در تنظیم فهرست براى مطالب بى فایده افراط کرده‌اند.گروهى براى لغاتى که در فرهنگها آمده فهرست وضع کرده‌اند ؛ این کارشگفتى است، زیرا فرهنگها خود فهرست تنظیم شده‌اند.
در ایران نیز فهرست نویسان با یک شیوه ابداعی و در عین حال سنّتی، نسخ خطی را فهرست کرده اند. در تمدن اسلامی هم نسخه نویسی در ابتدا فقط مخصوص قرآن بود و پس از چندی گسترش پیدا کرد. در زمان حکومت عباسی بود که مراکر نسخه برداری توسط صاحب منصبان و شاهزادگان ایجاد شد که افرادی تحت عنوان نسخه نویس و یا کتاب آرا در آن به کار مشغول بودند. زاویه ها و خانقاه های عارفان هم دارای کتابخانه هایی بودند که در آن جا به ایجاد نسخه خطی مشغول بودند.دسته دیگر هم وراقان بودند که شامل بسیاری از فضلا و دانشمندان می شدند که نسخه های خطی به همت ایشان نوشته می شد. در پایان هم باید به خطاطان و خوشنویسان اشاره کنیم که نقش مهمی در ماندگاری نسخه های خطی داشتند. تبریز و هرات از جمله مهم ترین مراکز نسخه برداری ایران محسوب می شدند.
همچنین در ادبیات کتابداری، دست نویس به نوشته هایی می گویند که تک نسخه بوده و توسط نویسنده تولید شده است. برای مثال متن اثری که نویسنده مهیا کرده تا به چاپخانه برساند که می تواند شامل همه متون ادبی، علمی و تاریخی و.. عرب در تصحیح و انتشار متون، خواست شیوه خاور شناسان را دنبال کند.عده‌اى دانشمند که به شیوه علمى آشنا بودند در کار خود موفّق شدند، و گروه دیگربه واسطه کمى اطلاع از این شیوه علمى، که پیروى از آن براى تصحیح و انتشارمتون بر هر محقق لازم است، در این کار شکست خوردند. بنابراین براى پرده پوشى بر نقص خود کوشیدند تا کار خاور شناسان را نادیده انگارند یا به مسخره بگیرند. در بررسی تاریخچه شیوه فهرست نویسی مدرن در جهان باید گفت که برای فهرست کردن کتاب های خطی در سال 1939 م توسط انجمن تاریخی آمریکا با تشکیل کمیته خاص نسخ خطی پایه گذاری شد که در سال 1946 م این کمیته مواد پیشنهادی خود را برای فهرست نمودن نسخ خطی تاریخی، طراحی و اجراء کرد. نام کتاب به نص مولف در خود کتاب یا شاگردان یا کاتبان معین می شود.
تعداد برگ و صفحات که مشخص کننده حجم نسخه است؛ چون معمولاً نسخه های خطی به صورت برگی نگهداری می شوند و بر اساس تعداد برگ و در برخی موارد نیز تعداد صفحات، توصیف می گردند. نشریه علمی پژوهشهای نسخه شناسی و تصحیح متون با درجه بین المللی، آمادۀ پذیرش مقالات و دستاوردهای پژوهشی در زمینه تخصصی این نشریه است. از گروههاى علمى رسمى که براى تنظیم این شیوه علمى کوشیده‌اند، ما تنهااز گروهى که بررسى کتاب شفاء ابن سینا را به عهده گرفتند یاد مى کنیم. کوچک شمردن کار خاور شناسان و انکار شیوه علمى آنان به واسطه نادانى گروهى از این شیوه علمى و دلبستگى به سنّتهاى غلط گذشته تا بدانجا بالا گرفت که هر مصحح و ناشرى در کار خود شیوه‌اى را برگزید و پنداشت راه تازه‌اى ابتکار کرده است. نوع کاغذ که بیان کننده جنس کاغذ مصرف شده در نسخه خطی است و تشخیص آن، کار بسیار دشواری است.
فقدان دلیلى که شیوه انتشار متون را رهبرى کند و مورد قبول همگان باشد،بعضى مؤسسات علمى، یا انجمنها، یا دانشمندان را واداشت تا براى انتشار پاره‌اى از متون خطى شیوه‌هایى پیشنهاد کنند. از این قطع بیشتر برای نوشتن دعا، زیارت نامه، نکات ادبی، شعر و نثر استفاده می شود. مرقع ها هم از قطعه های خط و نقاشی تشکیل می شدند و وصالان و صحافان از پیوند قطعه ها با یکدیگر فراهم می آوردند. رایج ترین نوع نسخه های خطی هم کتابی است که منظور همان شکل امروزی کتاب است. با این حال مطالعه نسخ خطی مربوط به روزگار قدیم هم می تواند برای ما لذت بخش باشد.
ثبت ديدگاه