کتاب دو قرن سکوت نوشته عبدالحسین زرینکوب، یکی از آثار مهم تاریخی دوران معاصر محسوب می‌شود که در زمان انتشار هم سر و صدای زیادی به‌پا کرد. در این مطلب فیدیبو، درباره ماجرای انتشار کتاب، خلاصه کتاب دو قرن سکوت و همچنین حاشیه‌هایی که برای آن پیش آمد صحبت می‌کنیم. پس از انتشار در زمان پهلوی دوم، به‌سرعت چاپ اول کتاب کمیاب می‌شود. دکتر عبدالحسین زرینکوب به تجدید چاپ رضایت نمی‌دهد تا در فرصت مناسب به تجدید نظر درباره‌ی کتاب بپردازد. زرینکوب جوان، پنج سال وقت و انرژی صرف می‌کند و منابع متعدد را از دیده می‌گذارند تا در اردیبهشت ۱۳۳۶ متن گسترش یافته و تجدید نظر شده‌ی اثر از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر می‌شود.
او در مقدمهٔ ویرایش دوم، برخی از انتقادات ویرایش اول کتاب را ناشی از جوانی و تعصب خود در آن هنگام می‌داند. متن دو قرن سکوت پس از چاپ دوم تغییر نکرد و چاپ‌های بعدی بر پایهٔ همین متن انجام شده است. پس از گذشت بیست سال از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کتاب دو قرن سکوت مجوز گرفت و انتشارات سخن، آن را منتشر کرد. در ابتدای این کتاب نقد مرتضی مطهری بر اینٔ کتاب -که بخشی از کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» بوده‌است- عیناً آورده می‌شود که به تحلیل‌های زرین کوب پاسخ داده شده‌است. گاهی یک کتاب، با توجه به وضعیت سیاسی اجتماعی دوران، نقشی فراتر از محدوده‌ی خود را ایفا می‌کند و به مرور تبدیل به بخشی از هویت فرهنگ ملت خود می‌شود.
البته طبیعتا اعراب هوشمندی لازم برای استیلا به تمدنی پهناور را نداشتند. و این خود ایرانیان بودند که با فریب یا جهت حرص و آز اندک مالی به کشورشان خیانت می‌کردند؛ البته خیانت فقط در جنگ و به مثابه گشودن دروازه‌‌ها مانند کاری که «سینه» در نهاوند کرد نیست بلکه بخش اعظم آن در فرهنگ اتفاق می‌افتد. نعمت‌ها و اموال توانگران را تاراج کردند و غنائم و انفال نام نهادند. دختران و زنان ایرانی را در بازار مدینه فروختند و سبایا و اسرا خواندند….
دکترعبدالحسین زرین کوب در ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ در ۷۷سالگی در تهران درگذشت. پس از نخستین انتشار در زمان پهلوی دوم، به سرعت چاپ اول «دو قرن سکوت» نایاب می‌شود. دکتر زرینکوب به تجدید چاپ رضایت نمی‌دهد تا در فرصت مناسب به تجدید نظر دربارهٔ کتاب بپردازد. زرینکوب جوان، پنج سال وقت و انرژی صرف می‌کند و منابع متعدد را از دیده می‌گذارند تا در اردیبهشت ۱۳۳۶ متن گسترش یافته و تجدید نظر شده اثر از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر می‌شود.
عبدالحسین زرینکوب زبان تاریخ ایران است، بیان کننده فلسفه ژرف تصوف، مولوی شناس و مترجمی زبردست . برای پی بردن به دانش و احاطه او به موضوعات مورد تحقیقش، تنها باید نگاهی به کتاب های او انداخت. بدین ترتیب، صورتی از مردی عاشق وطن و فرهنگ و تمدن دیرپای آن بدست می آید که با شوقی باور نکردنی همچون دوران کودکیش در پی کسب حقیقت و انتقال آن است.
اشعار او که نشان‌دهنده‌ی خالقیت ذهنش در کنار منتقد بودنش است و درنهایت آثاری گمشده‌ی او که به ما نرسیده و به علل مختلف مانند سانسور حکومت‌ها، سهل‌انگاری ناشران و دلایل جانبی قابل بحث، نابود شده‌اند. کتاب «دو قرن سکوت» در واقع تاریخچه دو قرنی است که بین ساسانیان و اولین حکومت‌های فارسی زبان فاصله افتاده است. این کتاب تنها سرگذشت یک زبان نیست، سرگذشت فرهنگ و ملتی است که تقریبا به سادگی گذاشت که دیگران با زبانی متفاوت بر او حکومت کنند.
با این همه در باب نام جدید این کتاب شاید مناسب بود نام تازه ای اختیار کنم . این پیام آسمانی نیز، شعر و شاعری را ستوده نمی‌داشت و بسیاری از شاعران را در شمار گمراهان و زیانکاران می‌شناخت. در دفعه دوم مقاومت مردم قم چنان با رشادت مقرون بود که فاتح عرب را از خشم و کینه دیوانه کرد. نویسنده شرح می‌دهد که چگونه نظام طبقاتی ساسانی که در آن شاهزادگان، لشکریان، مغان و روحانیان رأس هرم را تشکیل می‌دادند و سایر طبقات پایه‌ای جامعه، از درون پوسیده بودند. اما این صورت ماجرا بود و کتاب به صورت زیراکس و افست و البته در خفا به وسیله دلالان کتاب چند برابر قیمت واقعی به فروش می‌رسید. اینجا حوالی کتاب‌ها پرسه می زنیم و با هم درباره کتاب‌ها صحبت می‌کنیم.
در ایران هنوز رهیافت نخست مورد توجه بوده و تحلیل کتاب خدمات متقابل را با توجه به تقابل آن با کتاب دو قرن سکوت صورت می دهیم . یکی از اساتید مشهور فلسفه بیان داشته که زرین کوب آزاد منشی داشت لذا نگاهش در این کتاب در باره اسلام و ایران شفاف است چرا که او تاریخ نگاری دقیق و مطلع است اما مطهری نگاه ایدئولوژیک داشته و تفکر اسلامی را ستوده و تفکر آزادانه در کتاب مطهری کمتر دیده می شود. دکتر زرینکوب، بحث مفصلی درباره‌ی اثرات و تغییرات دائمی بزرگ بر ادبیات، زبان، فرهنگ و جامعه‌ی پارس در طول دو قرن پس از غلبه اسلام بر ایران، ارائه می‌دهد. داستان نوشتن کتاب «دو قرن سکوت» به دوره پهلوی و اوج‌گیری موج ملی‌گرایی بین مردم برمی‌گردد. در سال ۱۳۳۰ پاورقی که پیش از آن در نشریه مهرگان به چاپ می‌رسید، در قالب کتابی مستقل تحت عنوان دو قرن سکوت، به چاپ رسید. بی تردید مطالعه دو قرن سکوت با ما همان می کند که شاید هدف اصلی زرین کوب.
برخی محققان، کتاب دو قرن سکوت را همراه با تعصبات نژادی دانسته و معتقدند از این کتاب، موج عرب‌ستیزی برداشت می‌شود. مرتضی مطهری از عالمان شیعه در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، به نقد و بررسی این کتاب پرداخته است. به اعتقاد وی، ایرانیان در این دو قرن با یک ایدئولوژی جهانی و انسانیِ فوق نژادی آشنا شده، حقایقش را به عنوان حقایقی آسمانی و مافوق زمان و مکان پذیرفتند. این تاریخ تحلیلی زرینکوب با وجود محبوبیتش میان مردم خیلی به مذاق بعضی‌ها خوش نیامد. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم مرتضی مطهری پس از خواندن کتاب دو قرن سکوت، کتابی تند و تیز علیه آن به نام «خدمات متقابل ایران و اسلام» را نوشت.
ثبت ديدگاه