بدون تردید دو قرن سکوت مشهورترین اثر مورخِ ادیب، مرحوم عبدالحسین زرین‌کوب است، به طوری که بسیاری از ایرانیان او را با همین کتاب می‌شناسند. در عین حال خود کتاب دو قرن سکوت تاریخچۀ جالبی دارد و علاوه بر اینکه باعث شهرت زرین‌کوب شد، چنانکه خود او نیز بارها اعتراف کرده بود، مایۀ دردسرهای فراوانی نیز برای او بوده است. داستان دو قرن سکوت، از شروع زوال حکومت ساسانی و جنگ‌های اعراب با ایرانیان آغاز می‌شود. و تا تشکیل حکومت صفاریان که اولین حکومت ایرانی مستقل پسااعراب است ادامه می‌یابد.از منظر دیگر می‌توان کتاب را به دو بخش کلی تقسیم‌بندی کرد؛ تاریخ و فرهنگ. البته همچون روایت و تحلیل، این دو سرتیتر هم از همدیگر جداجدا مطرح نمی‌شوند.
«دو قرن سکوت» کتاب دکتر عبدالحسین زرین‌کوب چنین اثری را به خود گرفته و شاید نیاز باشد که هر ایرانی ملی‌گرایی، حتی اگر به خواندن تاریخ علاقه‌مند نباشد آن را بخواند. کتاب دو قرن سکوت اثر استاد عبدالحسین زرین‌کوب، یکی از معروف‌ترین کتاب‌های تاریخی ایرانی است. در این اثر با ارزش استاد زرین‌کوب، درباره اثرات و تغییرات دائمی بزرگی که بر روی ادبیات، زبان، فرهنگ و جامعه‌ی پارس در طول دو قرن پس از غلبه اعراب بر ایران اتفاق افتاد، ارائه می‌دهد. از این رو باید بدرستی التفات داشت که کتاب خدمات متقابل را نمی توان بدون فهم دقیق این جریان ها و حوادث و بطور خاص بدون خواندن کتاب دو قرن سکوت ، خواند و تحلیل کرد.
پس هنگامی که اعراب با دینی بسیار شبیه به دین خودشان و جامعه‌ای یکدست (و یا حداقل با هرمی کم ارتفاع) از راه رسیدند، این پایه هرم بود که با آنها در هم آمیخت و رأس هرم را تنها گذاشت و ناگهان حکومت پر جبروت ساسانی متلاشی شد. دسته سوم این دین را اهانت در حق خود می‌دیدند و با دین اسلام به ستیزه‌جویی برخاستند. برخی از این دسته در ظاهر خود را مسلمان معرفی می‌کردند، اما در پنهان از عرب و دینش متنفر بودند و هر جا موقعیت فراهم می‌شد شورش می‌کردند و عربان را از دم تیغ می‌گذراندند.
رفتار تازیان و غارت آنها و نابود کردن سرمایه های میراثی و علمی ایرانیان دلیل مهمتری است که مطهری از بررسی آنها غفلت دارد. مطهری در اسفند ۱۳۵۶ که مقدمه ای را بر چاپ هفتم کتاب می زند گوید پس از ۸سال که چاپ این اثر به چاپ هفتم رسیده ، طبقات «فقه و فلسفه و عرفان» را بدان افزودم . این بخش که حدود ۲۲۰ صفحه است به طبقات این نحله ها می پردازد و سهم متفکران ایرانی در علوم مختلف در تمدن اسلامی و پایه گذاری آنها توسط ایرانیان را بررسی می کند. در آخرین مقدمه ای که قبل از شهادتش در آبان ۱۳۵۷ بر کتاب فوق می زند باز اضافاتی به کتاب می افزاید که مهمترین آن فصل ۴۷ کتاب با عنوان «کتابسوزی ایران و مصر» است. فصل های پنجم، ششم، هفتم، هشتم و دهم در چاپ دوم دو قرن سکوت در واقع همان مطالب فصل های دوم و سوم چاپ اول هستند که نویسنده بسیار جامع تر و مفصل تر دوباره به آن ها پرداخته است.
فصل دوم کتاب دو قرن سکوت با عنوان «توفان و ریگ» با بحث در مورد دین اسلام آغاز می شود و با جنگ های اعراب با ایرانیان و چگونگی فتح نواحی مختلف ایران به دست مهاجمان ادامه می یابد. جای خالی این مطالب نیز در چاپ نخست کتاب احساس می شد، بنابراین نویسنده با اضافه کردن این مطالب یکی دیگر از نواقص مهم چاپ اول کتاب خویش را جبران نموده است. بااین حال روایت زرین کوب از فتوحات اعراب بیشتر نقل روایات آثار معروفی همچون تاریخ طبری است و نویسنده کمتر خود را درگیر نقد منابع کرده است. مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب دو قرن سکوت را در سال ۱۳۳۰ برای اولین بار به چاپ رساند. این اثر که به بررسی سرگذشت حوادث و اوضاع تاریخی ایران در دو قرن اول اسلام می پردازد، بر اساس دیدگاه باستان‌گرایی و برتری ایران قبل از اسلام تالیف شده و از نظر تاریخی، ایراداتی اساسی دارد که مولف در مقدمه چاپ های بعدی کتاب آن گوشزد نموده است. همانطور که اشاره شد، کتاب دو قرن سکوت بررسی و تحقیقی است درباره وقایع سیاسی و اجتماعی ایران از ورود اسلام به ایران تا تشکیل حکومت طاهریان.
ثبت ديدگاه