اسماعیل فصیح سرنوشت رسول را طوری روایت می‌کند که او در جوانی در جریان یک درگیری با مختار آسیب می‌بیند و به‌اصطلاح اهالی محل، دیوانه می‌شود. صادق نیز، بعد از تمام اتفاق‌های تلخ و شیرینی که در کودکی شاهد آنها بوده، راهی آمریکا می‌شود و در آن‌جا پزشکی می‌خواند. مدتی بعد هم مجدداً به ایران بازمی‌گردد و زندگی مستقل خود را آغاز می‌کند. جامعه شناسی ادبیات، بررسی متون ادبی، از نگاه جامعه شناختی است که رابطۀ بین ادبیات و عناصر اجتماعی را نشان می‌دهد. در واقع این نوع تحلیل به بررسی تأثیر متقابل ادبیات و جامعه بر همدیگر می‌پردازد. خوانشِ متفاوت اثر ادبی، فرآیندی است دو سویه بین نویسنده و خواننده.
نویسنده در رمان بیشتر به وقایع واقعی تاریخ نظر انداخته و اما گاهی مواقع در این میان به خلق شخصیت های دست زده است که در تاریخ هیچ نقشی نداشته‌اند. بیراه نیست اگر بگویم اسماعیل فصیح یکی از مهمترین نویسندگان ایران برای شناخت دوران معاصر، تغییرات اجتماع ایران، شناخت فرهنگ و تحولات فرهنگ ایرانی و شهر تهران است. خواندن تحولات دهه‌های اخیر، از 1320 تا 1380 از زبان یک نویسنده واحد که خود نیز درگیر این تغییرات شده است بسیار ارزشمند است.
گسترش فضاهای عمومی و قابل مصرف بدین شکل رخدادی است که شهروندان را از فضاهای خصوصی خانه به فضاهای عمومی شهر می کشاند و شکل جدیدی از ادراک و فهمیدن شهر در خیابان را برای مردم فراهم می کند. نویسنده لیستی بلندبالا از تغییرات شهری تهران ارایه می کند که نشان می دهد تهران چگونه در حال زیستن چند پارادایم متفاوت به طور همزمان است، شهری که ضمن پذیرش تغییرات مدرن آبستن نطفه های انقلاب ۵۷ می-شود. اگرچه همچنان نمی توان دل کور فصیح را آینه ای تمام قد بازنمای هویت تهران دانست اما می توان تکه های کوچکی از مولفه های این هویت را پیدا کرد؛ تکه هایی از تغییرات هویت شهری بین حد فاصل دو جریان پسامشروطه و پیشاانقلاب.
در دل کور اما ناگهان وارد قسمتی از جامعه می‌شود که در شراب خام به ساکنان آن به عنوان آدم‌های عامی و سطح پایین نگاه می‌کرده است. کسانی که دلش نمی‌خواسته از آنها وصف مبسوطی داشته باشد و با نگاهی از بالا به پایین تحقیرشان کرده، اما در دل کور وارد آن بخش از جامعه می‌شود. فصیح در این رمان به بررسی موضوعات اجتماعی مختلفی مانند عشق، تنهایی، مرگ و بحران‌های هویتی پرداخته است. این موضوعات همچنان برای خوانندگان معاصر جذاب و آموزنده هستند و به تفکر و تأمل درباره مسائل زندگی دعوت می‌کنند.اسماعیل فصیح با زبانی ساده و روان، داستانی را خلق کرده که هم آموزنده و هم تأثیرگذار است.
آنطور که کسی مانند دیکنز ما را با لندن آشنا می‌کند، نویسندگان ایرانی مساله شهر و توصیف شهر، ویژگی‌های شهر و نقش شهر در داستان را کمرنگ تر از آنچه حق شهر است در آثار خود راه داده اند. از این منظر نیز آثار فصیح اهمیت دارد زیرا ما را به شهر تهران و یا شهر آبادان می‌برد و در کوچه پس کوچه‌ها می‌گرداند و از فضای شهر به عنوان بستر داستان استفاده می‌کند. اهمیت شهر در دوران مدرن و در داستان نویسی و ادبیات خود مقوله ای مفصل است. دل کور فصیح به دلیل ارائه تصویری از یک دورۀ خاص، دارای جنبه‌های تاریخی قوی هستند.
بوها، رنگ ها و استعاره هایکی از رمزگان های درک مدرنیته شهری تهران در رمان دل کور مسئله «بو» است. فصیح در قسمت های مختلف داستان از خلال رشد رستوران ها، کافه ها و گاری های بساطی به انواع بوها و درهم آمیختگی بوها در فضا اشاره می کند. پیش تر انواع بوهای غذا تنها در خانه ها و مطبخ ها حضور داشته است اما راهیابی انواع و اقسام بوها و حتی درهم آمیختگی بوها یکی از المان های مدرن شدن فضاهای شهری است. بوهای فطیر، بوی دود قهوه خانه، بوی گوشت قصابی و سایر بوها نشان از عمومی شدن فضاهای شهری است که کاربری شان در حال تغییر به سمت تجاری شدن و مصرفی شدن است. همانطور که توصیف انواع کنسرت ها، نمایش ها، تئاترها و میل شخصیت های داستان به استفاده از این فضاها نشان از بهره مندی و مصرف فضاست که مصرف فضا یکی از نشانه های رشد و گسترش تهران مدرن به شکل امروزین است. گویی اولین بارقه های تبدیل فضاهای شهری به مکان هایی قابل مصرف و عمومی از دوران مشروطه در حال شکل گیری و ظهور است.پیوند شهر و استعاره در یکی از کابوس های صادق آریان درباره درخونگاه قابل رویت است.
داستان دل کور از دهه 1310 تا دهه 1340 ادامه دارد و خواننده در این بین با شخصیت های زیادی آشنا می شود که اغلب آن ها از اعضای خانواده آریان می باشند و یا به گونه ای به این خانواده مرتبط هستند. اتفاقات گوناگون و تلخی طی این سال ها برای این خانواده پیش می آید که در نهایت به مرگ مختار بر اثر مشاجره با جوانی بارانی پوش در یک شب زمستانی ختم می شود. موضوع دیگر در آثار فصیح توجه او به شهر است که در داستان‌های نویسندگان فارسی زبان کمتر به آن پرداخته شده است.
ثبت ديدگاه