علاوه بر پاپیروس، چرم، پوست حیوانات و پارچه نیز برای نوشتن مورد استفاده قرار می گرفت. پوست، مرکب را از هر دو طرف جذب می کرد و از پاپیروس با دوام تر و انعطاف پذیرتر بود. درباره تاریخچه کتاب می توان گفت که کتاب از قدمتی پنج هزار ساله برخوردار می باشد. اما با گذشت زمان، با توجه به دسترسی بشر به امکانات جدید و تغییر نیاز بشر به ارتباطات و اطلاعات، شکل کتاب ها تکامل یافت که در ادامه روند تکامل آن توضیح داده شده است. در این صورت متن کتاب توسط شخص خوانده می شود و به صورت فایل صوتی قابل دسترسی است. این نوع کتاب مخصوصاً برای افرادی که وقت کافی برای خواندن کتاب ندارند یا می خواهند در حین رانندگی یا انجام کارهای روزانه گوش کنند بسیار مفید است.
در نیمه دوم قرون وسطی، کتابخانه‌هایی نیز در صومعه‌ها و دانشگاه‌ها تأسیس شد و کتاب‌ها را در اختیار مردم عادی قرار داد. البته کل مجموعه کتابخانه به روی عموم بسته بود، هیچ کتابی را نمی شد از کتابخانه خارج کرد و برای جلوگیری از سرقت کتاب معمولاً کتاب ها را به میز زنجیر می کردند. تاریخچه پیدایش کتاب به عنوان یک وسیله ارتباطی و نگهدارنده اطلاعات به دوران های باستانی برمی‌گردد.
انجیل سنت کاتبرت قدیمی‌ترین کتاب اروپایی به جامانده از حدود قرن هفتم میلادی است. این کتاب یک کپی از انجیل سنت جان است که به آن انجیل سنت کاتبرگ نامگذاری شده بود. این کتاب بعد از مرگ جان کاتبرگ در سال ۶۸۷ در تابوتش گذاشته شده بود.
در حال حاضر سایت های اینترنتی بسیاری کتاب های صوتی یا گویا ارائه می دهند که تعدادی به صورت رایگان هستند و تعدادی دیگر در ازای پرداخت پول قابل شنیدن می شوند. بدین منظور کاتبان آموزش دیده ای بودند که پس از نوشتن حروف، خشت نرم را می پختند تا سفت شود. تکه ای از خاک رس پخته شده به شکل لوح، اولین کتابی است که تاکنون کشف شده است. لوح ها حاوی اطلاعات ادبی، اجتماعی و سیاسی بودند، زیرا ابزاری برای ثبت اطلاعات تجاری، دعاها، آیین ها، نشانه های جادویی، افسانه های مقدس و آثار مذهبی، از جمله داستان ها و سنت های قومی و ملی بودند. در میان مواد کاوش شده از ویرانه های شهر باستانی سومری، لوح های سنگی حکاکی شده با آثار ادبی که هزاران سال قبل از ایلیاد هستند، وجود دارد. با اینکه انجیل گوتنبرگ به اندازه کتاب‌هایی که از دل تاریخ سالم مانده‌اند قدیمی نیست، اما به خاطر شگفتی‌اش به عنوان تولید انبوه کتاب چاپی با استفاده از ماشین چاپ در این فهرست قرار می‌گیرد.
اخیرا تلاش هایی جهت تبدیل کتاب های عادی به کتاب های الکترونیکی صورت گرفته است. این تلاش ها در جنبشی به نام پروژه گوتنبرگ در حال اجرا می باشد. همچنین برای آسان سازی کاربرد کتاب‌های الکترونیکی، تجهیزات دیجیتالی ویژهای به نام کتابخوان الکترونیکی تولید و به بازار عرضه شده است. این تجهیزات در حقیقت، رایانه های کوچکی می باشند که می توانند تعداد زیادی کتاب الکترونیکی را ذخیره و بازیابی کنند. در آن زمان در صومعه ها و کلیسا ها، فضا هایی ایجاد شده بود که در آن ها کار رونویسی از انجیل و دعا ها صورت می‌گرفت و عملاً کتاب تولید می شد. همچنین با گذشت زمان، تولید کاغذ (که قبلا در چین اختراع شده بود)، در ایران و پس از آن در اروپا رایج شد و به تبع آن، کتاب های کاغذی نیز ابداع شدند.
حداقل یک نمونه‌ی رمان فارسی داریم که پیش از کتاب زین‌العابدین مراغه‌ای نوشته شده و آن رمان ناصرالدین شاه قاجار است. «حکایت پیر و جوان» تاریخ ۱۲۸۹ هجری قمری را به همراه دارد که در تقویم شمسی برابر با ۱۲۵۱ است. حال آن‌که «سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ» در سال ۱۲۸۵ منتشر شده است. وراکوییچکوا در کتاب «تاریخ ادبیات ایران» می‌نویسد که این کتاب در سال ۱۸۸۸ نوشته شده و سال‌ها بعد در ۱۹۰۴ امکان انتشار یافته است. اما کریستف بالایی این نظر را نفی می‌کند و سال نگارش آن را ۱۸۸۰ می‌داند.
در ایران هم تدریس زبان فارسی به خارجی‌ها داشتم، ولی اولین تجربه‌ام در خارج از کشور در یوگسلاوی قدیم و صربستان جدید بود. تازه جنگ‌های بالکان پایان یافته بود و یوگسلاوی بزرگ به چند جمهوری کوچک تقسیم شدند، دو سالی در دانشگاه بلگراد فارسی تدریس می‌کردم. یک تجربه مشابه هم در دانشگاه ملی استرالیا داشتم و یک تجربه در کانادا. یک کتابچۀ ۱۲۰ صفحه‌ای با عنوان نظریه تاریخ ادبیات در سال ۱۳۸۲ بود منتشر شد. پنج سال بعد با یک بازنگری اساسی آن را در ۴۰۰ صفحه منتشر کردم، با عنوان نظریه تاریخ ادبیات با بررسی انتقادی تاریخ ادبیات‌نگاری در ایران. در فرصتی که برای گپ و گفت با این‌پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی دست داد، به گفتگو درباره کتاب‌هایش و همچنین تجربه آموزش زبان فارسی به مردم دیگر کشورها پرداختیم.
ثبت ديدگاه